مشاوره حقوقی حضانت

حضانت

با توجه به تعریفی که در اصل اول از حضانت ارائه شد حال می‌خواهیم بدانیم که حضانت شامل چه چیزهایی می شود؟

با توجه به معنای حضانت و مقرراتی که در قانون مدنی و سایر قوانین دیگر مانند قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست آمده است می‌توان گفت که حضانت به طور کلی شامل دو موضوع می‌شود یکی 《نگهداری》و دیگری 《تربیت》 نگهداری همانطور که از نام آن پیداست به معنای مواظبت جسمی است که شامل مواردی مثل شیر دادن، نظافت کردن، پوشاندن لباس، بردن فرد نزد پزشک و امثال آن می‌شود اما تربیت به بعد روحی و معنوی کودک مربوط می‌شود که شامل مواردی مثل آموزش آداب و رسوم معاشرت و مسائل اخلاقی، تحصیل ،فراگیری حرفه و صنعت جهت اداره امور خود در آینده می‌شود و در همین راستا ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی مقرر داشته 《والدین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به ترتیب اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آنها را مهمل بگذارند.

ما در این مشاوره سعی بر آن داریم تا تمام آنچه که در رابطه با مشاوره حقوقی حضانت حائز اهمیت است را ارائه دهیم.

در بحث حضانت یکی از موضوعات قابل بحث موضوع ولایت هست منظور از ولی کسی است که قانونا امور مربوط به اشخاص معینی را انجام می‌دهد.

لذا در قانون مدنی منظور از ولی پدر و جد پدری می باشند و نیازی به حکم دادگاه ندارد پدر و جد پدری با هم برابرند و هر تصمیمی که یکی از آنها برای طفل بگیرد صحیح است.

ولی کودک در همه امور مالی و غیرمالی او حق دخالت دارد و هر آنچه که به صرفه و صلاح او باشد را می تواند انجام دهد مانند فروختن یا اجاره دادن اموال تعریف یا اجاره دادن اموال طفل، ازدواج و سایر موارد دیگر بنابراین مادر و یا خواهر و برادر جزو ولی طفل محسوب نمی‌شوند.

اما سوالی که در باب ولایت مطرح می‌شود این است که آیا ولایت با حضانت تفاوت دارد یا یکی هستند ؟در پاسخ باید گفت که این دو اصطلاح با هم متفاوت هستند و در تفاوت بین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
۱_ حضانت مربوط به مراقبت و نگهداری از کودک و سرپرستی او در همه امور است اما ولایت غالباً مربوط به امور مالی از قبیل حفظ و نگهداری و اداره اموال مولی علیه (کودک یا صغیر یا مجنون) است.

‌.۲حضانت امری مشترک میان والدین کودک است اما ولایت صرفا متعلق به پدر و جد پدری است .

۳‌. کودک از ابتدای تولد تحت ولایت قهری پدر و جد پدری قرار می‌گیرد و تا زمان رشد و بلوغ ادامه یابد اما حضانت اینگونه نیست چون گاهی در زمان طلاق و جدایی والدین سرنوشت کودک نامعلوم است و  بستگی به توافق والدین و یا نظر دادگاه دارد.

با توجه به آنچه که گفته شد این نتیجه حاصل می‌شود که کودک نمی‌تواند به تنهایی طرف دعوا قرار گیرد و نه مبادرت به اقامه دعوا علیه شخصی نماید چون قبل از بلوغ و رشد کلیه اقدامات حقوقی افراد نابالغ به واسطه عدم رشد و غیر نافذ است .و باید توسط ولی خود امور حقوقی خود را مانند خرید و فروش را انجام دهد.

مشاوره حقوقی سن حضانت

معمولاً یکی از سوالاتی که در مشاوره ها از من پرسیده می‌شود مربوط به سن حضانت است. یعنی حق حضانت و نگهداری طفل توسط مادر یا پدر تا چه زمان و مدتی است ؟

به عبارتی کودک تا چند سالگی در حضانت والدین قرار می‌گیرد؟ علت طرح این پرسش این است که چون والدین به فرزند خود نوعی وابستگی روحی و عاطفی دارند تمایل آن‌ها این است که در زمان جدایی و اختلاف بتوانند فرزند مشترک را نزد خود نگه دارند و همانطور که در مقدمه کتاب اشاره شد گاهی پدر و مادر کودک می‌خواهند از مقررات حضانت به عنوان یک ابزار و سلاح بر علیه طرف دیگر استفاده کنند و یا دور نگه داشتن کودک از مادر یا پدرش قصد دارند طرف مقابل را در مضیغه و فشار روحی شدید قرار بدهند.

چنان چه والدین کودک در موضوع حضانت و نگهداری او با یکدیگر مشکل نداشته باشند قطعاً این امر به نفع کودک و آینده او است و طرفین به راحتی و بدون فشار می‌توانند به صورت توافقی و هرگاه بخواهند کودک را نگهداری یا ملاقات کنند اما چنانچه در خصوص حضانت کودک پای اختلاف و جدال در میان باشد دادگاه خانواده طبق قانون تصمیم گیری می کند وقانون هم چهارچوب خشکی دارد و اجرای آن حتی شاید به نفع کودک نباشد اما به هر حال باید اجرا شود چون دادگاه طبق قانون مکلف به تصمیم‌گیری است و عواطف نمی‌تواند مانع اجرای قوانین الزام آور باشد .

در رابطه با مدت حضانت قانونی مدتی در ماه ۱۱۶۹ مقرر نموده است .برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است و مطابق تبصره ماده ۱۱۶۹ بعد از هفت سالگی در صورت حضور در صورت حدود اختلاف با رعایت مستندات و کودک به تشخیص دادگاه می باشد.

طبق آنچه که در ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی اشاره گردیده است مادر در نگهداری کودک اعم از دختر یا پسر تا سن هفت سالگی نسبت به پدر اولویت دارد و علت آن هم این است که در این سن کودک بیشتر به مادر وابسته بوده و مادر از پدر می تواند از وی نگهداری کند و پدر باید از روش زن تبعیت کند اما پس از هفت سالگی به واسطه ارتباط اجتماعی بیشتر پدر حضانت قانون با پدر است تا هر روشی را که لازمه نگهداری و تربیت کودک است را به کار ببندد نباید از نظر دور داشت که در مدت حضانت کودک توسط مادر پدر باید از معاضدت و همیاری با مادر کوتاهی ننماید و همینطور بلعکس و به همین جهت در تبصره ماده ۱۱۶۹ مقرر شده که بعد از هفت سالگی میان والدین به هر دلیلی اختلاف در حضانت و نگهداری کودک وجود داشته باشد دادگاه تصمیم نهایی را می گیرد برای مثال مادر مدعی است هرچند که کودک به هفت سالی تمام رسیده است اما به واسطه اعتیاد پدر به مواد مخدر یا الکل یا فساد اخلاقی امکان حضانت و تربیت جسمی و روحی کودک توسط وی وجود ندارد و ممکن است به کودک تا آسیب جسمی یا جانی و روحی وارد شود که به همین دلیل مادر می‌تواند برای رسیدگی به این ادعا در دادگاه خانواده علیه پدر طرح دعوا به خواسته سلب حضانت نماید که در صورت اثبات ادعای فوق دادگاه حضانت کودک را به مادر می سپارد و پدر صرفا می تواند از حق ملاقات فرزند استفاده کند مگر اینکه مشکلات جسمی و یا اخلاقی پدر برطرف شود و به اصطلاح موانع حضانت مرتفع شود که در این صورت می‌تواند از حق حضانت خود برای نگهداری فرزند استفاده کند.

مشاوره حقوقی تکالیف والدین در مدت حضانت

طبق آنچه که در فصل های قبلی کتاب اشاره شد حضانت و نگهداری از کودک و فرزند هم حق و تکلیف والدین است.

بنابراین کودک را نمیتوان از والدین یا از پدر و یا از مادری که حضانت کودک یا طفل که با او است گرفت مگر در صورت وجود علت قانونی هیچ یک از والدین حق ندارند در مدتی که حضانت فرزند به عهده او است از نگهداری او امتناع کند و از این جهت نمی‌توانند حتی مطالبه اجرت و دستمزد کنند.

اما چون نفقه کودک با پدرش است بنابراین مادر در مدت حضانت اگر نگهداری فرزند نیاز به هزینه داشته باشد می‌تواند علیه پدر مبادرت به اقامه دعوای مطالبه نفقه فرزند مشترک را نماید و دادگاه با تعیین کارشناس در این خصوص تصمیم گیری می نماید در خصوص سایر مسائل مربوط به نفقه کودک در فصل هفتم همین کتاب بیشتر در این باره توضیح می دهیم اگر والدین شخصاً فرصت نگهداری فرزندانشان را در مدت حضانت ندارند نمی توانند فرد دیگری را برای حضانت( نگهداری و تربیت) کودک تعیین کنند اما باید تحت نظارت خودشان باشد البته باید گفت که حضانت قابل انتقال به شخصی به غیر از والدبن و یا قابل اسقاط نیست اما تحت شرایطی که در قانون تعریف شده است ممکن است به واسطه مثلا اعتباد یا جنون یکی از والدین یا هردوی آنها سلب شود و مانعی موقتی  در نگهداری فرزند به وجود آید.

بنابراین استخدام مربی برای نگهداری و تربیت کودک در مدت حضانت به معنای انتقال حضانت نیست بلکه به معنای تعویض آن یعنی اختیار نگهداری به طور موقت است همانطور که قبلاً گفته شد حضانت کودک حق والدین است اما باید بدانیم که آنها مکلف و مجبور و ملزم به نگهداری از کودک نیز هستند .

لذا قانون گذار مقرر نموده و در صورت عدم رعایت و عدم توجه در نگهداری و تربیت کودک از سوی والدین با کسی که حضانت با او است خسارتی به کودک اعم از جسمی و روحی وارد شود مسئولیت حقوقی و بعًا کیفری پیش‌بینی شده است و حتی فراتر از این موضوع چنانچه در مدت حضانت از طرف کودک به شخص ثالثی خسارت و زیان وارد شود کسی که نگهداری و مواظبت کودک بر عهده او بوده است در صورت تقصیر و کوتاهی در نگهداری او مسئول جبران زیان وارد می باشد و در صورت عدم استطاعت و توان مالی کافی چنانچه کودک دارای اموال باشد از دارایی کودک برای جبران خسارت استفاده خواهد شد .

حضانت کودک حق انحصاری پدر و مادر است و تا زمانی که صلاحیت قانونی و شرعی دارند و مانعی در میان نباشد هیچ کسی حق سلب حضانت و یا ادعایی را در این خصوص نمی‌تواند داشته باشند مگر در زمان بروز طلاق یا فوت و امثال آن.

الف-در زمان فوت والدین

در صورت فوت یکی از والدین خواهی ناخواه حضانت بر عهده دیگری است یعنی اگر پدر فوت کند حضانت با مادر است و چنانچه مادر فوت کند حضانت با پدر است ولی در صورت فوت هر دوی آنها حضانت با جد پدری است و در صورت نبودن جد پدری اگر قبلا کسی توسط پدر یا جد پدری به عنوان وصی بعد از فوت تعیین شده باشد مسئولیت حضانت بر عهده وصی است که البته وصی می‌تواند از این بابت مطالبه اجرت نماید که از محل دارایی کودک به او پرداخت می‌شود .

در صورت نبودن وسیع با عدم تعیین وسیع یا اینکه پدر و مادر در دسترس نباشند یا قیم یا امینی است که از سوی دادگاه با پیشنهاد اداره سرپرستی تعیین ومنصوب میشود.

ب- در زمان طلاق والدین

اگر به واسطه انحلال نکاح و جدایی والدین و یا به دلیل ناسازگاری آنها و بدون اینکه طلاق واقع شده باشند و والدین کودک صرفاً جدا از هم زندگی می‌کنند حق حضانت آنها از بین نمی‌رود و مادر تا ۷ سالگی کودک طبق قانون مسئولیت و حق حضانت را برعهده دارد و اگر کودک نزد پدر یا خانواده پدری باشد زن می تواند از طریق دادگاه کودک را در اختیار بگیرد هر چند کودک تا ۷ سالگی تحت حضانت مادر است اما به هر حال مهر پدری ایجاب می‌کند که فرزند خود را ملاقات کند و کودک نیز نیاز به محبت پدرانه دارد و نباید مانعی سر راه استفاده از این حق باشد از این رو در ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی مقرر شده است: ( در صورتی که به علت طلاق یا هر جهت دیگری والدین طفل که در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از آنها که طفل تحت حضانت او نمی باشند حق ملاقات طفل خود را دارد تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوط به آن در صورت اختلاف بین والدین با محکمه است)

کسی که حضانت کودک با است نمی‌تواند مانع ملاقات والدین کودک شود و حتی نمی تواند بدون اجازه دادگاه و بدون رعایت مصلحت کودک وی را از کشور خارج کند چون این عمل مغایر حقدوالدین است. بنابراین مادر نمی تواند در مدت حضانت کودک را از کشور خارج کند و بالعکس مگر با دستور و تشخیص دادگاه مانند درمان بیماری که باید کودک به خارج از کشور منتقل شود در همین خصوص نظریه مشورتی شماره ۸۰/۷/۱۵_۷۷۹۳/۷ مقرر می‌دارد (هرگاه دادگاه ضرورت خروج طفل را از کشور با توجه به مصلحت وی احراز نمایند خروج طفل بر اساس تشخیص ضرورت نمی‌تواند مغایر منافع هر یک از والدین محسوب شود با این حساب پدر یا مادری که می‌خواهد به ملاقات کودک خود نائل شود باید هزینه این کار را نیز خود متقبل شود .منظور از این نظریه آن است که اگر دادگاه ضرورت درمان بیماری کودک را در حال حاضر از کشور تشخیص در این صورت کودک با اجازه دادگاه توسط مثلاً پدرش از کشور خارج می‌شود در این شرایط مادر با وجود داشتن حق ملاقات فرزند نمی تواند مانع خروج کودک از کشور شود و در ضمن اگر می خواهد در مدت درمان کودک را ملاقات کند خودش باید هزینه رفت و آمد سفر به خارج را تامین و پرداخت نماید.

از شما دعوت میشود این مطالب را نیز مطالعه نمایید: