مهریه
یکی از مواردی که باید در عقد نکاح (اعم از دائم و موقت) تعیین شود، مهریه است. توافق طرفین مبنی بر عدم تعلق مهریه باطل است و در هرصورت، زوجه مستحق مهریه است.
تفصیل مباحث مربوط به تعیین مهریه، نوع مهریه، زمان مطالبه آن، شیوه های وصول آن و در نهایت، مواردی که مرد از پرداخت مهریه معاف میشود، موضوع نوشتار حاضر است.
ما در این مشاوره سعی بر آن داریم تا تمام آنچه که در رابطه با مهریه حائز اهمیت است را ارائه دهیم.
تعیین مهریه و نوع آن
مهریه میتواند عین یا دین باشد. منظور از عین، اموال مادی و ملموس میباشد؛ مثل ملک، خودرو، زمین و….
اما دین در ذمه شخص بدهکار مستقر میگردد و باید آن را بپردازد؛ مثل مقداری وجه نقد، تعدادی سکه بهارآزادی یا تعهد به خرید فیش حج و…..
اگر مهریه عین باشد، به محض جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زوجه در می آید و او حق دخل و تصرف کامل در آن مال را پیدا خواهد کرد. مسائلی از قبیل عدم تنظیم سند رسمی یا اعلام مراتب انتقال مالکیت به مرکز شماره گذاری پلیس و غیره، صرفا جنبه اثباتی دارند وگرنه از نظر حقوقی و ثبوتی، مالکیت از لحظه مذکور منتقل میشود.
اما در مهریه مستقر بر ذمه (دینی) ، زوج از زمان جاری شدن عقد نکاح، به زوجه مدیون میشود و رابطه این دو رابطه طلبکار و بدهکار خواهد بود.
اهمیت تعیین مهر در هنگام عقد، بنا به اینکه ازدواج دائم باشد و یا موقت متفاوت است.
در ازدواج موقت، تعیین مهر شرط صحت عقد است و بدون آن عقد باطل است. پس اگر زن و مردی بدون تعیین مهر صیغه ازدواج موقت را با تشریفات لازم، جاری کردند اما مهریه مشخص نشده بود، حتی به فرض برقراری رابطه، ازدواج باطل و رابطه نامشروع است؛ البته اگر طرفین نسبت به بطلان عقد آگاهی نداشته باشند، رابطه آنان مبتنی بر شبهه بوده و احکام زنا بر آن مترتب نمیشود.
در ازدواج دائم نیز معمولا مهریه مشخص میشود اما حتی اگر چنین نیز نشد، عقد صحیح بوده و زوجه پس از برقراری رابطه (نزدیکی) مستحق “مهرالمثل” است. مقصود از مهرالمثل، میزان مهری است که به امثال آن خانم از حیث سن، تحصیلات، ظاهر، موقعیت اجتماعی و…. تعلق میگیرد.
حتی اگر طرفین توافق کنند که مهری تعلق نخواهد گرفت، این مصالحه باطل میباشد اما خللی به صحت عقد وارد نکرده و زوجه بنا بر آنچه گفته شد، مستحق مهریه میشود.
در مواردی نیز دیده میشود، علیرغم تعیین مهریه، پدر زوج یا حتی شخص دیگری تعهد میکند که آن را بپردازد. باید دانست این امر از خود شوهر رفع تکلیف نکرده و شخص مذکور صرفا به عنوان ضامن، در کنار زوج تکلیف به پرداخت مهر دارد.
توصیه میشود در هنگام تعیین مهریه و نوع آن و شرایط و مسئولین پرداخت آن، از یک مشاور حقوقی مهریه کمک بگیرید تا با کمترین ریسک، حقوق قانونی خود را شفاف و مشخص کنید.
زمان مطالبه مهریه
همانطور که گفته شد، در مهریه عین معین مالکیت به محض انعقاد نکاح منتقل میشود و بحث زمان مطالبه منتفی است؛ اما اگر مثلا زوج از انتقال رسمی ملک در دفترخانه امتناع کرد میتوانید با تقدیم دادخواست الزام تنظیم به سند رسمی ، مالکیت خود را تثبیت کنید.
زمان مطالبه مهریه کلی و فی الذمه، از مباحث مهم به شمار میرود. طبق یک اصل کلی، هر دینی “حال” محسوب میشود؛ به این معنی که مدیون مکلف است آن را فورا بپردازد. پس اگر برای مطالبه مهریه، اجلی معین نشده بود و یا در زمان مذکور شک کردیم، با رجوع به اصل مذکور، مهریه را حال و بدون مدت در نظر میگیریم. اما مهریه میتواند مدت دار نیز باشد که خود بر سه نوع است:
اول) مدت زمان معین است مثل شش ماه، یک سال یا دوسال پس از وقوع عقد
دوم) تعیین زمان با زوجه است. (عندالمطالبه)
سوم) استحقاق زوجه به مطالبه مهریه منوط به توانایی مالی زوج است. (عندالاستطاعه)
در مورد اول که تکلیف روشن است و تا پیش از موعد مذکور نمیتوان مهریه را مطالبه کرد. در مورد دوم زوجه هرزمانی که اراده کند میتواند مهر خود را مطالبه کند و نیازی به صبرکردن یا اثبات امر دیگر ندارد. اما چالش جدی در مورد سوم است.
قید عندالاستطاعه در عقدنامه، زن را مکلف میکند که برای مطالبه مهریه ابتدا تمکن مالی زوج را اثبات نماید. در واقع طرفین حین عقد با قبول این موضوع که مرد فعلا توانایی مالی پرداخت مهریه را ندارد، به او مهلتی دادند تا با تغییر شرایط در آینده، تعهد خود را ایفاء کند. تردید در بقاء شرایط سابق یا تغییر آن، به نفع ابقاء شرایط پیشین حل میشود (اصل استصحاب).
حال اگر علیرغم مراتب فوق، اجرای ثبت برای وصول مهریه اجرائیه صادر کند، زوج میتواند با تقدیم دادخواست ابطال اجرائیه و بیان وجود شرایط هنگام عقد و عدم تغییر آن، این اقدام را بلااثر کند.
نقش مشاوره حقوقی مهریه در چگونگی انتخاب بهترین نوع مهریه برای طرفین، واضح است.
شیوه های وصول مهریه
عقدنامه ها به طور رسمی در دفاتر ثبت ازدواج، تنظیم میشوند. مهریه های کلی نیز موضوع این اسناد بوده و قابلیت پیگیری از طریق دوایر اجرائی ثبتی را دارند؛ زوجه میتواند از همان دفترخانه ای که سند ازدواج در آنجا تنظیم شده درخواست صدور اجرائیه کند. هزینه اجرائیه معادل نیم عشر (پنج درصد) مبلغ مهریه است که پس از ابلاغ اجرائیه به زوج و و عدم اجرای مفاد آن طی 10 روز، از زوجه دریافت میشود تا عملیات اجرایی شروع شود. (با توجه به تاریخ درج مطلب در وبسایت قید شود: تا انقضاء مدت برنامه ششم یعنی تا خرداد 1400، هزینه اجرائی آخر کار و همزمان با وصول مهریه اخذ میگردد.)
اما راه دیگر وصول مهریه که بیشتر به منظور فشار بیشتر به زوج و حبس وی اعمال میشود، طرح دعوای مطالبه مهریه است. زوجه میتواند با تقدیم دادخواست خود به دفاتر خدمات قضایی محل سکونت خود، اقامتگاه زوج، محل تنظیم سند (هریک از آنها به اختیار خود) تقاضای محکومیت زوج به پرداخت مهریه را بنماید. با ارجاع دادخواست به یکی از شعب دادگاه خانواده، دادگاه به موضوع رسیدگی میکند.
میتوان تقاضای توقیف اموال زوج را مطرح نمود و از آنجا که طلب زوجه مستند به سند رسمی میباشد، بدون تودیع خسارت احتمالی در صندوق دادگستری این امر امکان پذیر است.
دادرس دادگاه یا وکیل زوجه نیز معمولا زمانی که زوج در جلسه رسیدگی حاضر باشد، از وی میپرسد که آیا دین خود را قبول داری و یا خیر؟ مرد نیز که راهی برای انکار ندارد، نسبت به مدیونیت خود اقرار میکند. با ثبت مراتب فوق در صورتجلسه، دادگاه بدوی با استناد به اقرار زوج، رای قطعی به پرداخت مهریه علیه وی صادر میکند.
پس از صدور حکم قطعی علیه زوج و ابلاغ اجرائیه دادگاه به او، زوج میتواند تا سی روز دادخواست اعسار خود را به شعبه صادرکننده رای بدوی تقدیم کند. اگر زوج تاجر باشد ( چه کارت بازرگانی داشته باشد و یا به هر دلیل دیگری اشتغال او به تجارت ثابت شود) دادخواست اعسار وی رد میشود. در هنگام تقدیم دادخواست اعسار باید ریز اموال خود را ضمیمه کند و شهود خود را به دادگاه معرفی کند.
دادگاه نیز پس از رسیدگی، در صورت احراز اعسار و ناتوانی مرد، حکم اعسار وی را ثابت میکند. این حکم غیرقطعی و قابل تجدیدنظرخواهی محسبوب میشود. فایده حکم مذکور جلوگیری از حبس محکوم علیه و تقسیط مهریه است. معمولا یک مبلغ یا تعدادی سکه به عنوان پیش پرداخت مشخص میشود؛ یعنی دادگاه تا آن اندازه وی را دارا تشخیص داده است. بابت زمان بندی پرداخت نیز تمام اوضاع و احوال معیشت مرد مورد توجه قرار میگیرد.
اگر شرایط مذکور تغییر کرد (حال به واسطه بهبود موقعیت شغلی بهتر شد یا به دلیل تورم موجود در کشور بدتر)؛ هر یک از طرفین حسب مورد میتوانند درخواست تعدیل کنند. برای مثال پرداخت هر 18 ماه یکبار مهریه را به 12 ماه کاهش یا به 24 ماه یک سکه افزایش دهند.
از آنجایی که پرونده اجرایی تا وصول کامل مهریه تا مصالحه طرفین در باب آن مفتوح است، زوجه میتواند هرمالی که از زوج یافت شد را به قسمت اجراء معرفی و تقاضای توقیف آن را کند.
البته مستثنیات دین به در هیچ مرجع(ثبتی و قضایی) و هیچ مرحله ای (قبل و یا بعد از صدور رای قطعی) قابل توقیف بابت وصول مهریه و یا هر طلب دیگری نیستند.
مستثنیات دین از قرار ذیل است:
(ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی آورده شود.)
برای وصول مهریه حتما از مشاوره حقوقی مهریه استفاده کنید زیرا بسته به مورد، باید راه متناسب وصول برگزیده شود.
موارد معافیت زوج از پرداخت مهریه
زوج اصولا از پرداخت مهریه معاف نمیشود مگر با توافق زوجه. این قاعده کلی باید در پیش روی ما باشد و مواردی که خواهد آمد استثنائات معدودی هستند که به حکم اخیر وارد شده اند.
اثبات تدلیس زوجه
اگر خانم در بیان خصوصیات خود، عمدا خلاف واقع بگوید و اظهارات مزبور در تصمیم گیری مرد برای ازدواج موثر واقع شود، مرد میتواند نکاح را فسخ کرده و از پرداخت مهریه معاف شود. اثبات تدلیس از امور دشوار است و هر دروغی نیز تدلیس به شما نمیرود.
در هرصورت تصمیم موردی در این باره با دادگاه است و در صورت تردید حکم به تنفیذ فسخ نکاح و ساقط شدن تکلیف پرداخت مهریه نخواهد شد.
طلاق قبل از نزدیکی
اگر در ازدواج دائم، مرد همسر خویش را قبل از نزدیکی و آمیزش جنسی طلاق دهد، نیمی از مهریه ساقط میشود. برای مثال تکلیف وی از ایفاء صد سکه تمام به پنجاه سکه کاهش میابد.
چنانچه شک شد که نزدیکی صورت گرفته یا نه، بر اساس اوضاع و احوال موجود میتوان تا حدی به نتیجه رسید؛ مثلا آیا طرفین در این مدت با یکدیگر بوده اند یا هریک در منزل پدری یا شخصی خویش. آزمایش بکارت و سایر آزمایش های نواحی تناسلی در پزشکی قانونی نیز میتواند تکلیف امر مذکور را در مواردی روشن کند.
اما واقعیت آن است که عمل نزدیکی، خصوصی ترین رابطه زوجین است و معمولا کسی غیر از آنان از این امر اطلاع ندارد. در صورت عدم وجود هیچ دلیل یا قرینه ای، به نظر میرسد از آنجا که در روابط متعارف زناشویی، ظاهر بر نزدیکی میباشد و ذمه مشغول زوج برای برائت از پرداخت نصف مهریه نیازمند دلیل است، حکم به نزدیکی داده شده و تکلیف زوج به پرداخت تمام مهر ثابت میشود.
بذل مدت در ازدواج موقت قبل از نزدیکی
در ازدواج موقت، طلاق وجود ندارد و مرد میتواند مدت باقی مانده را به زوجه ببخشد (بذل کند). اگر این امر رخ دهد و نزدیکی و ارتباط جنسی بین طرفین موجود نباشد، مرد از پرداخت نیمی از مهریه برائت حاصل میکند. اثبات نزدیکی یا عدم نزدیکی نیز مشابه مورد قبلی است.
فوت یکی از طرفین پیش از نزدیکی در فرض عدم تعیین مهر
گفتیم که در ازدواج دائم ممکن است مهر تعیین نشود و پس از نزدیکی به خانم مهرالمثل تعلق بگیرد. حال اگر قبل از نزدیکی یکی از طرفین فوت شود، چون مهری تعیین نشده و مهرالمثل هم منوط به نزدیکی است، تکلیف به پرداخت مهر اصلا به وجود نمی آید تا سخن از ساقط شدن آن گردد. این فرض نیز به دلیل تعیین مهر در اکثر قریب به اتفاق نکاح ها، نادر و بعید است.
فسخ نکاح پیش از نزدیکی در فرض عدم تعیین مهر
بازهم در ازدواج دائم و عدم تعیین مهر هنگام عقد، ممکن است یکی از طرفین قبل از نزدیکی اقدام به فسخ نکاح کند. در این صورت نیز تعلق مهریه به همان دلیلی که گفته شد منتفی است.
تنها موردی که علیرغم فسخ نکاح پیش از نزدیکی نصف مهر تعلق میگیرد، فسخ توسط زوجه به سبب عنن زوج است.
توضیح موارد فسخ و بیان جزئیات آن نیازمند نوشتار جداگانه ای است.
موارد معافیت پرداخت مهریه نیز از مسائل چالش برانگیز و پیچیده حقوقی است که هر طرف در پی حفظ حداکثری حقوق خویش است. پیشنهاد میشود قبل از هرگونه اقدام حقوقی و قضایی، از مشاوره حقوقی مهریه استفاده کنید.
نکات مهم درمورد مهریه
نکته ۱- ممکن است زوجین برای تعیین مقدار مهر به شخص ثالثی وکالت دهند.
نکته ۲- عين معین متعلق به شخص ثالث ممکن است مهر زن قرار داده شود و لزومی ندارد که عین مهر متعلق به شوهر باشد. .
نکته ۳- طبق ضابطهی مشهور فقهی «لا تقدير في المهر قله و لا كثرة» زوجین در انتخاب میزان مهریه مخیر هستند و برای مهریه سقفی نیست. لذا ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده نیز به این معنا نیست که مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن باطل است یا قابل وصول نیست.
نکته ۴- افزایش مهریه پس از عقد نکاح صحیح نیست و مشمول احکام مهریه قرار نمی گیرد.
نکته ۵- نظریه شماره ۳۵۰۷۹/۸۸/۳۰ مورخ ۱۳۸۸/۵/ ۱۲فقهای محترم شورای نگهبان: «مهریه شرعی همان است که در ضمن عقد واقع شده است و ازدیاد مهر بعد از عقد شرعا صحیح نیست و ترتیب آثارمهریه بر آن خلاف موازین شرع شناخته شد.» . . .
نکته ۶- نظریه مشورتی شماره۷/۲۸۸۶ مورخ۱۳۸۲/۴/۲: «طبق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است و چون نکاح یک معامله و مغابنه نیست، ممکن است میزان مهر المسمی بسیار کمتر از میزان مهرالمثل زوجه و یا بسیار بیشتر از آن، مورد تراضی طرفین قرارگیرد که در صورت اول زوجه و در صورت دوم زوج نمی تواند به عنوان غبن در مقام فسخ مهر برآید.»
نکته ۷- نظریه مشورتی شماره۷/۶۲۴ مورخ۱۳۸۳/۲/۱۹، «چنانچه در عقد دائم، مهریه با تراضی طرفین عقد تعیین شده باشد، نکاح و مهریه صحیح محقق گردیده است و اقدام بعدی طرفین به افزایش میزان مهریه پس از گذشت پنج سال، هرچند عنوان این تراضی و تعهد را مهریه گذاشته باشند، مشمول مقررات مهریه مندرج در قانون مدنی نیست.»
نکته ۸- در صورتی که زوجین بر مقدار معینی به عنوان مهر ( به صورت پنهانی) توافق کنند ولی مقداردیگری را به عنوان مهر اعلام کنند، مهریه زوجه همان مقدار نخست است، به اینگونه مهریه ها اصطلاحا « مهر الست» گفته می شود.
نکته ۹- در صورتی که ولی پسر صغيرش را به عقد دیگری در آورد، مهر باید از مال صغیر پرداخت شود و اگر وی مالی ندارد، پرداخت مهر به عهده پدر خواهد بود. در صورتی که پدر فوت کند، مهریه از ترکه وی پرداخت میشود ولو اینکه صغير بالغ شده و توانایی پرداخت مهریه را داشته باشد.
نکته ۱۰- در فرض قبل، اگر ولی مهر را پرداخت کرده باشد. و صغير بالغ شده و پیش از نزدیکی زن را طلاق دهد، نصف مهریه به او پرداخت خواهد شد و نه والد او؛ زیرا این فرض مانند موردی است که مهریه به زوج هبه شده است.
نکات در مورد حق حبس
نکته 1- درج شرط عندالاستطاعه بودن مهر موجب سقوط حق حبس است.
نکته ۲- به موجب شرط ضمن عقد می توان حق حبس زوجه را ساقط کرد.
نکته 2- شوهر حق ندارد پرداخت مهر را منوط به تمکین سازد. به عبارت اخرى زوج حق حبس ندارد
نکته ۴- در نکاحی که مهر در آن تعیین نشده است، زن حق حبس ندارد.
نکته ۵- اگر بخشی از مهریه حال باشد و بخش دیگر آن مؤجل، زن حق حبس ندارد..
نکته ۶- رأی وحدت رویه شماره ۷۰۸ -۱۳۸۷/۵/۲۲: »به موجب ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر اینکه مهر او حال باشد. ضمنا در صورت احراز عسرت زوج، وی می تواند که مهر را به نحو اقساط پرداخت کند. با توجه به حکم قانونی ماده مذکور که مطلق مهر مورد نظر بوده و با عنایت به میزان مهر که با توافق طرفین تعیین گردیده، صدور حکم تقسیط که صرفا ناشی از عسر و حرج زوج در پرداخت یک جای مهر بوده مسقط حق حبس زوجه نیست و حق او را مخدوش و حاکمیت اراده وی را متزلزل نمی سازد، مگر به رضای مشارالیها، زیرا اولا حق حبس و حرج دو مقوله جداگانه است که یکی در دیگری مؤثر نیست. ثانیا موضوع مهر در ماده مزبور دلالت صریح به دریافت کل مهر داشته و اخذ قسط یا اقساطی از آن، دلیل بر دریافت مهر به معنای آنچه مورد نظر زوجه در هنگام عقد نکاح بوده، نیست. بنابه مراتب رأی شعبه ۱۹ دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان که موافق با این نظر است منطبق با قانون تشخیص میشود. این رأی بر طبق ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری در موارد مشابه برای دادگاهها و شعب دیوان عالی کشور لازم الاتباع می باشد.»” ا- جعفری لنگرودی، همان، ص ۱۳۴
نکته ۷- رأی وحدت رویه شماره ۷۱۸ -۱۳۹۰/۲/۱۳ : «مستفاد از ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی این است که زن در صورت حال بودن مهر می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء مطلق وظایفی که شرعا و قانونا در برابر شوهر دارد امتناع نماید، بنابراین رأی شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان لرستان که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحيح و قانونی تشخیص و تأیید می گردد. این رأى طبق ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور و کلیه دادگاه ها لازم الاتباع است. . . . . »
نکته ۸- نظریه مشورتی شماره۷/۲۹۸۹ مورخ۱۳۸۲/۴/۲۴: «حق حبس بر اساس ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی مخصوص زوجه است و برای زوج چنین حقی پیش بینی نشده است. لذا زوج حق حبس مهریه را در صورت عدم تمکین زوجه بدون مانع مشروع ندارد.»
شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با مسائل حقوقی خانواده و طلاق از جانب زوج به مشاوره حقوقی طلاق از جانب زوج و مشاوره حقوقی خانواده مراجعه نمایید.
از شما دعوت میشود این مطالب را نیز مطالعه نمایید:
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.